و اما عقل… طی قرون متمادی و طولانی بر سر نفس یا جوهر یا ذات یا ماهیت آن در میان فیلسوفان و متکلمان و نیز درون هر یک از دو گروه صورت گرفته، نهایی‌ترین فرمانده و راه‌برش در تمامی منازل سلوک و سکونش، و قیام و قعودش، موجودی است اسرارآمیز و ناشناخته به نام قلب!
هنگامی که ما می‌گوییم: «من با این استدلال شما قانع یا متقاعد شدم.» آیا مراد این است که استدلال شما دارای ممیزاتی است که هر کس آنها را بشنود یا بخواند قانع(متقاعد) یا ترغیب می‌شود؟ در این صورت، آیا تاکنون در مناقشات فلسفی و یا مباحثات و مناظرات نظری در خانواده علوم اجتماعی مشاهده کرده‌ایم که استدلالی توانسته باشد اولاً، همه مباحثین و مناظرین موضوع مناقشه را قانع(متقاعد) یا ترغیب کرده باشد؟ و ثانیاً، به یک میزان قانع و ترغیب کرده باشد؟
هدف اصلی مکتب ادینبورا از این نظریهپردازی این است که تمام دعاوی معرفتی را به لحاظ معرفتشناختی، از جهت منزلت معقولیتشان، معادل و همسنگ کند. همچنین بهکارگیری مفهوم منافع اجتماعی در نظریه به کارگیری فعالانه اجتماعی طبیعت این مکتب، مورد طرح و نقّادی قرار گرفته است.
این مقاله(۱) یکی از جالبترین براهین مکتب ادینبورا برای نسبیگرایی(۲) را بازسازی و سپس مورد ارزیابی نقّادانه قرار داده است. این مکتب برای این منظور نظریه معقولیت(۳) طبیعی را طرح میکند؛ نظریهای که همه عقاید و دعاوی معرفتی را به طور طبیعی معقول میشناسد. در صورت توفیق در این کار، تبیین درجه دوّم ما از چگونگی و چرایی اخذ و رفض آن عقاید و دعاوی معرفتی هیچ نیازی به مقولات معقول و نامعقول نخواهد داشت؛ زیرا مطابق این نظریه همه عقاید و نظریهها به طور طبیعی معقول هستند.
کی از تلاشهای جالب توجّه و بینظیر بلور در دوره جاافتادگی و بلوغ مکتب ادینبورا، این است که نظر دورکیم و موس(Mauss) را درباره دستهبندی، به گونهای بسط میدهد که بتواند نوعی تز تعیّن ناقص از آن اخذ کند. برای این کار، وی توضیح میدهد که موافق قاعده دورکیم ـ موس، دستهبندی اشیا نماینده و بیانگر دستهبندی انسانهاست. بلور از این مقدّمه، یک استدلال دو پلهای میسازد تا به گونه دیگری از تز تعیّن ناقص برسد. ابتدا، وی استدلال میکند که چون واقعیت فیزیکی بینهایت پیچیده است، هر دستگاه دستهبندی لاجرم آن واقعیت را ساده میکند.
مکتب ادینبورا در دوره بلوغ و بالندگی نظریهپردازیاش در زمینه معرفتشناسی اجتماعی، قائل به سه دسته مجزا از مواضع و براهین شده است، تا به اتکای آنها نسبیگراییاش را توجیه و تحکیم کند و انواع معقولیتی را که برای معرفت علمی قائل است از این مجاری طرح کند و بسط دهد. هدف از اولین دسته از مواضع و برهانها این است که با انکار کلیات و پل رابط تجارب مشترک بنیآدم، و در نتیجه، انکار غیر اعتباطی بودن تمام ترجمههای بینزبانی، و تعاملها و تفاهمهای بین فرهنگی، نسبیگرایی را مستحسن و صائب سازد.
هرکس تلاش کند تا آراء معرفتشناسی اجتماعی مکتب ادینبورا را پیرامون معقولیت و شواهد تجربی به روشنی فهم کند، به سرعت متوجه خواهد شد که این امر چقدر دشوار و در مواقعی، نومید کننده و یأسآور است… یک علّت این امر خصلت تاریخا متحوّل و متغیّر آراء این مکتب است. علاوه بر ناهمسازیها یا مغالطاتی که در احتجاجات و نظریهپردازیهای هر فیلسوفی میتوان یافت، علّت دوّمی نیز وجود دارد که به همان اندازه مهم است و آن اینکه بعضی اوقات «بارنز» و «بلور» به صورت کاملاً مجاز و مقبولی مبادرت به بهرهبرداری از برخی معضلات و مسائل زحمتزا و تعبانگیز معرفتشناختی و روششناختی میان فلاسفه علم میکنند (مانند تعیّن ناقص تجربی) ولی در جریان این بهرهبرداری، چندگونه آموزه تعیّن ناقص مختلف ایجاد و ارائه می‌شود.
Edinburgh School’s theory of natural rationality, enunciated to render symmetrical explanation plausible, thereby providing support for its relativism, is presented and evaluated. I have endeavoured to demonstrate that there are gross misinterpretations of Hesse’s theory of science, network model, and her conceptions of classification of objects and of universals; that Edinburgh School’s theory of natural rationality suffers from a considerable area of ignorance concerning its foundation. I have further shown that not only the theory is not descriptive of the actuality of people’s reasoning, but it in fact is normatively laden.
