به گزارش خبرگزاری قرآنی ایران (ایکنا)، «سعید زیباکلام»، عضو هیئت علمی دانشگاه تهران، در نشست «روش‌شناسی مطالعات علوم انسانی ـ اسلامی» از سلسله نشست‌های مطالعه تخصصی روش‌شناسی، درباره موضوع «عقلانیت علمی» بیان کرد: امروزه این سئوال مطرح است که چگونه مفهوم عقلانی، معنا پیدا می‌کند. در گذشته نظریاتی وجود داشت که اندیشمندان و پیروان آن، آن‌ها را عقلانی می‌پنداشتند و در دوره‌های بعد، علما آن را عقلانی و معقول حساب نکردند.
وی گفت: بدیهی است اگر عالمان گذشته آن افکار را معقول نمی‌پنداشتند، به آن‌ها ملزوم نمی‌شدند. سر این مطلب در این است که دانشمندان گذشته با معیارها و ارزیابی‌های خود به بررسی این افکار اقدام کردند و معقولیت آن را پذیرفتند؛ ولی در دوره‌های بعد سایر اندیشمندان با معیارهای خود، این نظرات را نپذیرفتند.
وی در مورد تحلیل تغییر اندیشه‌ها در سیر تاریخی گفت: البته باید توجه کرد که هر اندیشه‌ای در فرآیند تاریخی، مورد تغییر و دگریسی می‌شود و این امری طبیعی است. علل این تغییرپذیری را باید در کاوش‌های تاریخی و تجربی جست‌وجو کرد. در تعریف عقلانیت، هیچ اجماعی بین فیلسوفان اخلاق، فیلسوفان سیاست و سایر شاخه‌های علمی وجود ندارد و حتی بین خود اندیشمندان آن رشته‌ها هم توافقی در مورد معیارها و ضوابط عقلانیت، موجود نیست.
این محقق ادامه داد: در مورد بسیاری از مفاهیم مانند عدالت، واقعیت، حقیقت، زیبایی و غیره تلقی یکسانی وجود ندارد، چه رسد به مفهوم عقلانیت. اکثریت عظیمی از علمای حوزوی و دانشگاهی معتقدند که امروزه مفهوم عقلانیت، به مرحله‌ای رسیده است که از خامی و ابتدایی بودن گذشته به درآمده است به عبارت دیگر مرحله صبابت و کودکی و خامی گذشته را پشت سرگذاشته است و به مرحله پختگی رسیده است که پذیرش و درک آن، استوارتر از گذشته ایجاد می‌شود.
این مدرس دانشگاه افزود: اما اگر به‌طور دقیق تاریخ اندیشه را بکاویم، درمی‌یابیم که این نظر، افسانه‌ای بیش نیست. در واقع از این نظر می‌توان به افسانه‌ای وحدت بخش که باعث انگیزه ادامه حیات و باعث اطمینان قلبی می‌شود یاد کرد.
وی درباره عدم وجود پژوهش جدی در این زمینه اظهارکرد: تاکنون هیچ پژوهش جدی و غیرمتفننانه‌ای در معنای محصل معین موجود از عقلانیت در عرصه‌های مختلف علمی، انجام نشده است. بسیاری از اندیشمندان امروز جامعه ما، نهضت روشنفکری قرن ۱۸ میلیادی را همان معنای رنسانس می‌پندارند.
وی تصریح کرد: در حالیکه دقیقا متفکران این دوره همزمان با نفی آموزه‌های وحیانی و انکار ارزش‌های انسانی، باعث پوچی و بی‌معنایی زندگی انسان مدرن شدند، آن‌ها برای جلوگیری از پوچ‌گرایی انسان مدرن، معنای عقلانیت مورد توافق خود را مطرح کردند تا باعث اطمینان قلبی و امید انسان، به زندگی بی‌معنای خود شود.
این عضو هیئت علمی دانشگاه تهران گفت: انسانی که وحی را نفی کرد مجبور شد تا با این مفاهیم، به آئین جدید خود امیدوار شود. برای انسان، راه دیگری نیز وجود دارد تا برای وحدت‌بینی و وحدت‌بخشی به تمامیت و جامعیت خویش و جامعه و گریز از تفرد و تفریق و خودخواهی و خودکامگی و تعدی ناشی از آن‌ها و همچنین برای فرار از رهایی، بی‌معنایی و یاوه‌گویی و بطالت و پیامدهای آن و اطمینان قلبی به زندگی گذرا و شیرین کردن مصائب و سختی‌ها و بالاخره امید به فرجام زندگی خویش، به آن راه‌ها تمسک جوید. راهی که توسط خداوند ضمانت شده باشد و توسط حداقل برخی افراد، پیموده شده باشد.
تاریخ سخنرانی: ۷ مارس ۲۰۰۹
مکان سخنرانی: دانشکده حقوق دانشگاه تهران
برگزار کننده سخنرانی: –