۱ـ چقدر ضروری است هم مذاکره‌کنندگان و هم شورای‌عالی امنیت ملی و هم فعالان سیاسی اظهارات آقای ولی اله سیف در شورای روابط خارجی آمریکا را یکبار دیگر با دقت بخوانند. اما چرا؟
۲ـ پس از نهایی‌شدن و انتشار برجام در تیر ۱۳۹۴، موضوعات بسیار مهمی برای مدتهای مدیدی مورد بحث و مناقشه قرار گرفت: (۱) تحریم‌های هسته‌ای صرفا تعلیق شدند و نه لغو (۲) قدرت تصمیم‌گیری ایران در مقابل هر یک از شش کشور عضو کمیسیون مشترک رسیدگی به اختلافات، بسیار ناچیز شده است (۳) آیا در برجام تحریم‌های هسته‌ای از سایر تحریمها دقیقا تمییز داده شده است؟ (۴) آیا برجام از اضافه شدن تحریم‌های هسته‌ای تعلیق‌شده در زمره سایر تحریم‌های پابرجا ممانعت می‌کند؟ (۵) آیا امکان راستی‌آزمایی تعهدات آمریکا وجود دارد؟
۳ـ صرفنظر از مناقشاتی که بر سر موضوعات اساسی فوق و موضوعات دیگر شده است یک سوال بسیار بنیانی می‌ماند که یا اصلا مورد توجه قرار نگرفته و یا کمتر: آیا پس از برجام فعالیت‌های تجاری ایران با سایر کشورها و فعالیت ایران در نظام مالی/بانکی دنیا بواقع به وضعیت قبل از اعمال تحریمها بازگشت؟ برای پاسخ بدین سوال فوق‌العاده مهم می‌توان به متن ۱۵۹ صفحه‌ای برجام و پنج ضمیمه آن رجوع کرد و بحثی کارشناسی/حقوقی و البته همواره مناقشه‌پذیر را آغاز کرد. در عین‌حال می‌توان به عوض، به نتایج عملی و ملموس برجام رجوع کرد. این کار البته دشواریها و مناقشات خاص خود را خواهد داشت مگر اینکه رجلی در موقعیت ممتاز و منحصر بفردی قرار داشته باشد که هم به تمام تراکنش‌های بانکی/مالی و تجاری اشراف کامل داشته باشد و هم بلحاظ سیاسی بسیار مشتاق باشد که برجام را موفق و موثّر نشان دهد.
۴ـ این رجل منحصربفرد و ممتاز کسی جز آقای ولی‌اله سیف، رئیس بانک مرکزی دولت آقای حسن روحانی نیست. وی در سفری که در فروردین ۱۳۹۵ به آمریکا داشته طی سخنرانی‌ای که در شورای روابط خارجی آمریکا می‌کند اظهاراتی بسیار شفاف درباره آثار ملموس برجام بر تراکنش‌های مالی و بانکی ایران، و نیز درباره انجام تعهدات طرفین توافق‌کننده ارائه می‌کند.
جناب سیف پس از ارائه شرحی از فرصت‌های گسترده برای سرمایه‌گذاری در ایران، صریح و چکیده می‌گوید: «اجازه بدهید تصویر فشرده‌ای از آنچه که در سه ماه گذشته از زمان اجرای برجام رخ داده بدهم: تقریبا هیچی.» (صفحه ۶). وی اضافه می‌کند: «بطور کلی، ما نمی‌توانیم از سرمایه‌های بلوکه‌شده خود در خارج از کشور استفاده کنیم.» (همانجا). و سپس توضیح می‌دهد: «به نظر من، همتایان ما به تعهدات خود عمل نکرده‌اند …. آنها صرفا برجام را امضا کردند برای اینکه فقط ما به تعهدات‌مان عمل کنیم و آنها به بهانه اینکه ایران مسئول است هیچ‌کاری نکردند. این سخن (که ایران مسئول است) صحیح نیست. این بیان غلط واقعیات است. لازمست آنها هر آنچه برای تحقق تعهدات‌شان ضروری است، انجام دهند. اگر لازمست تا با بانکهای بین‌المللی تماس رودررو بگیرند و به آنها اطمینان دهند که آنها (آمریکاییان) آن بانکها را برای کار با ایران جریمه نخواهند کرد، اگر لازمست تغییراتی در قوانین و مقررات بدهند تا دسترسی به نظام‌های مالی آمریکا بدهد …، آنها باید انجام بدهند. در غیر اینصورت، برجام با این اوصاف فرو می‌ریزد» (همانجا).
رئیس بانک مرکزی دولت روحانی در بخش پرسش و پاسخها اضافه می‌کند: «بدین ترتیب، انتظار ما این بود که پس از اجرای برجام ما به اقتصاد بین‌المللی متصل بشویم. متاسفانه زمینه این را نشان نمی‌دهد. ما از همتایان خود در مباحثات و مذاکرات توافقنامه تقاضا می‌کنیم به تعهدات خود عمل کنند تا ما بتوانیم نتایج ملموسی را به ملت‌مان ارائه کنیم.» (ص ۱۵). و در پاسخ به سوال دیگری اضافه می‌کند: «ما انتظار داریم که نه فقط آمریکا بلکه همتایان اروپایی‌مان به تعهدات‌شان در هر زمانی پایبند باشند. در غیر اینصورت، شما نمی‌توانید از روابط بین‌المللی حرفی بزنید.» (ص۱۶). آقای سیف درباره انجام تعهدات ایران و آمریکا می‌افزاید: «… با احتساب فعالیت‌هایی که قرار بود ما انجام دهیم و نیز انتظاراتی که داشتیم، هیچی رخ نداده است. ما امیدواریم که طرف دیگر قرارداد به مسئولیت‌هایش وفا کند. ببینید! از طرف ایران، ما آنچه قرار بود انجام دهیم را تماما انجام داده‌ایم، منظورم بطور کامل است. و حتی یک تک‌مورد هم وجود ندارد که شما بگویید که ما انجام نداده‌ایم. اما طرف دیگر، به تعهدات خود عمل نکرده است.»(ص۱۷).
۵ـ به نظرم چندان نیازی نباشد تا توضیح داده شود که دولت ایران غرق در فضاسازی‌های روان‌ـ‌‌جامعه‌شناختیِ احساسیِ رسانه‌ای، و مصمّم بر نشان‌دادنِ دستاورد مشعشع و یکتای جهانِ دیپلماسی به مردم ایران، از تاریخ نهایی‌شدن برجام در ۲۳/۴/۹۴ تا اظهارات آقای سیف در آمریکا در ۲۷/۱/۹۵ ـــ حدود ۹ ماه ـــ شتابان مشغول انجام تعهدات برجامی خود است و حال آنکه در آن طرف، هیچ قدمی برداشته نمی‌شود! ما شاد و شنگول و مست دستاورد تاریخی بی‌نظیر مشغول تخریب رآکتور معظم آب سنگین داخلی‌طراحی‌شده در اراک، و اوراق و تعطیل کردن هزاران سانتریفیوژ که هزاران میلیارد تومان صرف آنها شده هستیم. و در مقابل آمریکا هیچ یک از تعهدات اساسی خود را عملی نمی‌کند.
۶ـ جای سوال و ابهام جدّی ندارد که چرا دولت جمهوری اسلامی هیچ اقدام حقوقی، سیاسی، و حتی رسانه‌ای هم نمی‌کند تا این خلف وعده و پیمان‌شکنی آمریکا را به عرصه‌ای سیاسی و یا به پای میز محکمه‌ای بین‌المللی بکشاند؟ به عوض، در واشنگتن و در قلب شورای روابط خارجی آمریکا به دست‌وپا و خواهش و تمنّا می‌افتد که دولت آمریکا! لطفاً قدمی بردارید تا بتوانیم آن را در حلقوم ملّت ایران بچپانیم.
۷ـ فوق‌العاده مهمتر اینکه در حالیکه بلااستثناء جزئی‌ترین تعهدات ایران هم قابل راستی‌آزمایی است و هم توسط نهادی بین‌المللی (آژانس) راستی‌آزمایی هم می‌شود، هیچ یک از تعهدات بویژه دولت آمریکا نه تنها توسط نهادی معتبر راستی‌آزمایی نمی‌شود، که اکثریت قاطع آن تعهدات اساساً غیرقابل راستی‌آزمایی هستند.
۸ـ با مروری بر اظهارات آقای سیف، آیا اظهر من الشمس نیست که آمریکا نه تنها کلّ نظام تحریم‌های هسته‌ای را لغو نکرد که حتی کمترین اقدامی برای تعلیق آنها هم انجام نداد؟
۹ـ مهم نیست که هر یک از ما خودمان را آن ایام و هم امروزه جزئی از جناحی سیاسی بدانیم یا ندانیم، و کجا چه واقعیاتی را کتمان کنیم و کجا برجام را دستاوردی مشعشع اعلام کنیم، اما فوق‌العاده حیاتی است که در پایان روز از خود سؤال کنیم: براستی آن وعده‌هایی که توسط مقامات نظام، اعم از دولتی و غیردولتی، داده شده بود حقیقتاً وفا شد و منافع ملّت ایران محقّق شد؟
۱۰ـ آیا برای نظام و دولت فعلی و بویژه مذاکره‌کنندگان بنحو تابناکی روشن نیست که برجام همان برجام است و اعتمادپذیری و صداقت دولت آمریکا هم همانست که پیشتر تجربه شده است؟
“هر کسی مکر و فریبی کند روز قیامت با همان بیاید”
سعید زیباکلام،
▫️دوشنبه ۲/۱۲/۱۴۰۰